Năm 1973 - 1975 Hồ Ngọc Xum vào Đại học Văn khoa Sài Gòn - khoa Triết. Suốt thời đi học ông sống cuộc sống của một người khuân vác dưới bến thuyền. Và ông đã làm tất cả mọi việc để có thể nuôi thân và học tiếp đại học. Sau năm 1975, ông trở về quê, tham gia công tác địa phương rồi trở lại Trường Đại học Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh - khoa Ngữ văn vào năm 1977. Cuối năm đó, Xí nghiệp phim Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh liên hệ với trường chọn lựa một số sinh viên vừa tốt nghiệp để đào tạo lực lượng biên kịch và đạo diễn kế cận, ông dự tuyển và được chọn.[2]

Hồ Ngọc Xum từng làm trợ lý đạo diễn qua các phim: Ngọn lửa Krông Jung (đạo diễn: Lê Hoàng Hoa), Đứa con bị từ chối (đạo diễn: Lê Dân), Vùng gió xoáy (đạo diễn: Nguyễn Hồng Sến), Ván bài lật ngửa tập 1 (đạo diễn: Lê Hoàng Hoa)… rồi phó đạo diễn phim Hòn đất (đạo diễn: Nguyễn Hồng Sến) và đảm trách vai trò đạo diễn sau khi tu nghiệp Khoa Đạo diễn Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội.[3]

Sau khi tốt nghiệp đạo diễn điện ảnh ở Hà Nội, ông về công tác ở Hãng phim Giải phóng. Sự nghiệp điện ảnh của Hồ Ngọc Xum bắt đầu từ Hồ Biểu Chánh. Bộ phim đầu tiên Ngọn cỏ gió đùa của ông do Việt Linh biên tập từ truyện của nhà văn nổi tiếng này, thế nên về sau càng đọc nhiều ông càng mê hơn tính cách Nam bộ trong văn chương của Hồ Biểu Chánh từ đó bật lên tính cách người Nam bộ trong con người ông.[4]